جشن تیرگان که در زبان محلی مازندرانی‌ها به « تیرماه سیزده شو » معروف است ، همان جشن معروف ایرانیان باستان است که در تاریخ باستانی تبری مصادف با دوازدهم آبان برگزار می‌شود .
درباره تاریخچه جشن تیرگان نیز روایات مختلفی وجود دارد ؛ برخی پیروزی کاوه بر ضحاک و جشن مهرگان را مبنای جشن می‌دانند و برخی مردم معتقدند که تیرگان شب تولد حضرت علی (ع) است ولی برخی نیز معتقدند که جشن تیرماه سیزده شو یکی از کهن‌ترین جشن ایرانیان و مردم استان مازندران است و ارتباطی به تولد حضرت علی (ع) ندارد .
منطقه مازندران، جشن تیرماه سیزده در تاریخ پیش از اسلام در ایران وجود داشته است. در این مراسم با برپایی آیین‌های ویژه و آماده کردن خوراکی‌های سیزده‌گانه جشن گرفته می‌شود.
تمامی خانواده‌ها در این شب کنار هم جمع می‌شوند و تا پاسی از شب به خوردن تنقلات و گوش دادن به قصه و افسانه‌های بزرگ‌ترها سپری می‌شود
مراسم ویژه ی « تیرماه سیزده شب » :
« لال بازی » :
یکی از رسوم ویژه ی این شب است ؛ شگون چوب خوردن از لال نیز از دیگر مراسم مخصوص این جشن است ، به گونه‌ای که در برخی از شهرها این مراسم به « لال شو = لال شب » معروف است . بدین ترتیب که شخصى که او را خوش‌قدم مى‌دانند ، در این شب با لباس مبدل ، دستمالی به سر بسته و صورتش را سیاه می‌کند و مانند لال‌ها با کسی حرف نمی‌زند و چند نفر او را همراهی می کنند .
این شخص که او را لال، لال مار و لال شیش می‌گویند با همراهی چند نفر وارد خانه‌های محل می‌شود و با چوب و ترکه‌ای ( شوش یا شیش ) که از درخت داغ‌داغان (ته‌دانه) در دست دارد ، ضربه‌ای به ساکنان خانه می‌زند . او ( لال ) مخصوصاً به سراغ زنان نازا ، حیوانات اهلی نازا ، دختران شوهر نکرده، و درختان بی میوه می رود و با ترکه به آنها می زند . یک نفر از حاضران پا در میانی کرده و ضمانت می کند که مثلا : این زن یا آن درخت یا آن دختر را نزن . من ضمانت می کنم که باردار شود، میوه بدهد، به خانه شوهر رود.
صاحب خانه ها، به آنان شیرینی ، گندم برشته ، برنج ، گردو یا خوراکی دیگر می دهند و آمدن لال را به خانه و کاشانه خود به فال نیک می گیرند و باور دارند که «لال» هر کس را بزند تا سال دیگر مریض نمی‌شود در بعضی از نقاط مازندران پس از رفتن لال ، صاحب خانه ترکه ” توت شیشک “ را ( که لال در همه ی خانه ها می گذارد) در بـین چوب های سقـف خانه گذاشته و معـتـقدند که برکت بام را زیاد و حیوانات موذی مثل موش و سوسک و … را دفع می کند. در حین انجام این مراسم کسى نباید صحبت کند، زیرا جریمه مى‌شود .
شال اندازی :
درشب تیر ماه سیزده ، مراسم شال‌اندازى نیز انجام مى‌شود . در این مراسم نوجوانان به پشت بام خانه ها می روند و دستمالی را به ریسمان می بندند و به خانه ها می اندازند تا صاحب خانه کشمش ، نخود چی ، پول و …. در گوشه دستمال ببندد و به آنها هدیه دهد .
آب پاچی :
در روز تیر ماه سیزده پاچیدن آب به یکدیگر را خوش‌یمن مى‌دانند
فال حافظ :
از رسم های دیگر تیرما سیزه شو فال گرفتن با دیوان حافظ است که در شهرها ، روستاها و تقریباً همه خانه ها – حتی اگر لال هم به خانه نیاید – مرسوم است . در این شب ، برای همهً حاضران فرصتی است که خوب و بد نیت خود را از حافظ ، که ” به شاخ نبات (معمعشوقه حافظ )” قسمش داده اند ، جویا شوند . در روستاها و خانواده هایی که ” حافظ خوان ” نباشد ، حاضران با دوبـیـتی خواندن ، فال می گیرند و در بعضی جاها نیز مردم هر خانه دور هم جمع می شوند و به نقل داستان ها و قصه ها می پردازند .
جشن و پایکوبی :
جشن و پایکوبی بخش دیگری از این مراسم است که معمولا نوازندگان محلی با سورنا می نوازند و مردم به شادمانی و پایکوبی می پردازند .
پذیرائی ویژه ی « تیرماه سیزده شب » :
آماده کردن خوراکی‌های سیزده‌گانه جشن را کامل می کند . با اشاره به واقعه ی تاریخی جنگ افراسیاب و در محاصره بودن مردم آن زمان پختن گندم و میوه خصوصا « به » یکی از رسوم ویژه ی این شب است . اساسا پذیرائی از میهمانان با آجیل و شیرینی و تنقلات که از نظر تنوع به سیزده برسد ؛ در این جشن مورد توجه قرار می گیرد .
